Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing

Inleiding weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen betreft de mogelijkheid van de gemeente om financiële risico’s op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van het bestaande beleid. Het weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een ratio.

In deze paragraaf staat beschreven met welke risico’s de gemeente Schagen te maken heeft, de berekening en de analyse van het weerstandsvermogen en de weerstandscapaciteit en de verplichte kengetallen.

Het weerstandsvermogen is onder te verdelen in een incidenteel weerstandsvermogen voor het opvangen meer eenmalige risico’s en een structureel weerstandsvermogen voor het opvangen van meerjarige risico’s.

Ontwikkeling risico’s
In 2021 zijn in de gemeentelijke organisatie een aantal risico’s duidelijk zichtbaar geworden. Deze zijn in drie onderwerpen te benoemen, maar raken allen het continueren van de dienstverlening.

Daarnaast is een algemene ontwikkeling te zien dat de risico’s toenemen, maar het weerstandsvermogen afneemt. Dit leidt tot een lagere weerstandsratio dan voorgaand jaar. De ratio is echter nog steeds hoger dan het gewenste niveau.

Na onttrekking van het jaarrekening resultaat daalt de weerstandsratio echter tot 1,0. Na deze mutaties daalt de weerstandsratio onder het gewenste niveau.

Risico op het niet meer kunnen continueren van het gewenste niveau van de dienstverlening als gevolg van vacatures
In 2021 is gebleken dat het lastig is om openstaande vacatures in te vullen met vast personeel. We hebben daarom als organisatie vaak gebruik moeten maken van ingehuurd personeel om de wettelijke taken en de ambities van het college uit te voeren. Daarnaast lukt het niet om alle vacatures in te vullen, zelfs niet met ingehuurd personeel. Dat veroorzaakt niet alleen werkdruk, maar ook verlies van kennis en onrust als gevolg van de tijdelijkheid van ingehuurd personeel.
Daarnaast lukt het steeds vaker niet om op een juiste wijze de wettelijke taken uit te voeren. Doorlooptijden lopen op en door de werkdruk gaat de kwaliteit van de dienstverlening naar beneden met fouten als gevolg.

Risico op het niet meer kunnen continueren van het gewenste niveau van de dienstverlening als gevolg van lagere bijdragen uit het Rijk
Gemeenten krijgen vanuit het Rijk een bijdrage uit het gemeentefonds. Dit is voor de gemeenten de grootste bron van inkomsten. Het gemeentefonds kent verschillende uitkeringen, waarvan de algemene uitkering de grootste component is. De hoogte van de algemene uitkering is afhankelijk van verschillende maatstaven, waaronder het inwoneraantal. Ook de economische ontwikkeling in Nederland en het politieke beleid van de Nederlandse overheid tellen mee.

Inmiddels is bekend dat de opschalingskorting voor 2022 nog bevroren blijft. Daarnaast blijven gemeenten via de VNG in discussie met Den Haag over de herverdeling van het gemeentefonds. Vooralsnog lijkt Schagen nog een nadeelgemeente.

De gemeente Schagen laat op het gebied van de kosten voor Jeugdzorg, Wmo en Participatie een vergelijkbare ontwikkeling zien als in andere gemeenten. Als gevolg van de open einde regelingen nemen de kosten steeds meer toe.
De extra middelen uit het Rijk zijn niet voldoende om de kosten te dekken. Dit leidt tot grotere werkdruk onder consulenten, met wachtlijsten, groter risico op fouten en uitval van personeel tot gevolg.

Risico op het (tijdelijk) niet meer kunnen continueren van de dienstverlening als gevolg van cybercriminaliteit
Het gebeurt dat applicaties (tijdelijk) stil komen te liggen doordat er lekken in de software van leveranciers zitten die cybercriminelen zouden kunnen gebruiken. Een voorbeeld hiervan is een wereldwijd probleem in Citrix en een recenter voorbeeld LOG4J dat rond Kerst speelde in heel veel applicaties.

Dit heeft impact op het kunnen continueren van de bedrijfsvoering, doordat applicaties tijdelijk stil komen te liggen, omdat de leveranciers eerst updates moeten doorvoeren. Tot die tijd kan geen gebruik worden gemaakt van de betreffende applicaties.

Inleiding weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen kan worden uitgedrukt als de verhouding tussen de weerstandscapaciteit en alle risico’s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie.

In de nota Vermogensbeheer, vastgesteld in december 2019, is opgenomen dat voor het incidenteel weerstandsvermogen gestreefd wordt naar een ratio van 1,5. De ratio berekend aan de hand van de beschikbare reserves en de geïnventariseerde risico's komt uit op 1,8.

De gemeente Schagen heeft het risicobeleid verder niet uitgewerkt.

Incidenteel weerstandscapaciteit
De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit die reserves waar nog geen verplichting op rust of waarvan de besteding nog kan worden gewijzigd. Daarnaast wordt rekening gehouden met stille reserves.

In de jaarrekening 2021 is rekening gehouden met de stille reserve die aanwezig is op gronden en gebouwen waarover de gemeente beschikt. De stille reserve waarmee wordt gerekend is € 4,5 miljoen.

De incidentele weerstandscapaciteit bedraagt per 31 december 2021:
Stand algemene reserve per 31-12-2021:   € 5.233.000
Stille reserve:               € 4.500.000
Totaal:                  € 9.733.000

Incidentele risico's
Voor het classificeren van risico's gebruiken we de volgende staffel:

In onderstaand overzicht zijn de risico's gespecificeerd met een risico groter dan € 100.000. Andere risico's zijn samengevat onder de overige risico's.

In 2020 bedroegen de totale incidentele risico's ruim € 4,5 miljoen. In 2021 zijn de incidentele risico's gestegen naar ruim € 5,3 miljoen.
De risico's met de grootste financiële impact betreffen:
- risico op oninbaarheid van leningen die aan derden verstrekt zijn;
- risico op opeisbaarheid van afgegeven garanties;
- risico's t.a.v. calamiteiten en rampen. Hier valt sinds 2021 ook het risico op cybercriminaliteit onder. De inschatting dat cybercriminaliteit plaatsvindt wordt laag ingeschat, echter de financiële gevolgen en de impact op de dienstverlening zijn hoog.

Ratio incidenteel weerstandsvermogen
Op basis van de beschikbare en de benodigde incidentele weerstandscapaciteit kan het weerstandsvermogen worden bepaald.

De incidentele risico’s, afgezet tegen de beschikbare incidentele capaciteit, geven een ratio van 1,8. De streefwaarde bedraagt 1,5. De ratio ligt ruim boven de streefwaarde.

Wanneer de incidentele weerstandscapaciteit berekend zou worden, rekening houdend met de effecten van de vastgestelde begroting 2022 en het negatieve financieel resultaat 2021, zou deze uitkomen op € 5.244.000. De incidentele weerstandsratio komt dan uit op 1,0. Dit is een stuk lager dan de streefwaarde van 1,5.

Structureel weerstandscapaciteit
De structurele weerstandscapaciteit bestaat uit de onbenutte belastingcapaciteit en de post onvoorzien. Voor de onbenutte ozb-capaciteit gaan wij uit van het verschil tussen het artikel-12-norm-tarief en het laatst vastgestelde tarief.

Wanneer in 2021 het artikel-12-norm-tarief in Schagen was geheven, had dit een extra opbrengst opgeleverd van € 2,7 miljoen (2020: € 2,9 miljoen). Dit zou voldoende zijn om de structurele risico’s van € 1,8 miljoen op te vangen. Deze structurele risico's zien met name toe op de open einde regelingen in het sociaal domein en de herijking van het gemeentefonds.

Kengetallen

Vanuit het rapport van de Adviescommissie Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten zijn gemeenten verplicht financiële kengetallen in deze paragraaf in de begroting op te nemen. De aanleiding van het rapport was de wens om de kader stellende en controlerende rol van de raad  te versterken. Het gebruik van kengetallen is om de financiële positie van gemeenten weer te geven en te kunnen vergelijken.

Hieronder wordt een toelichting gegeven op de gegevens van bovenstaande tabel.

Netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een percentage tot 100% is als voldoende aan te merken. Het percentage voor 2021 ligt beduidend lager en is hiermee ruim voldoende.

De solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Een percentage van rond de 50% is voldoende. Het percentage waar wij op uitkomen is derhalve lager. Dit is niet erg, zolang de exploitatie sluitend is en er  budget is om de rente en aflossingen op vreemd vermogen te voldoen.

Structurele exploitatieruimte
Het financiële kengetal structurele exploitatieruimte geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de vastgestelde begroting is. Daarnaast geeft dit kengetal ook aan of de gemeente in staat is om de structurele tegenvallers op te vangen, dan wel of er nog ruimte is voor  nieuw beleid. Een structureel ratio rond de 0,% (van Algemene uitkering en belasting capaciteit) geeft een acceptabel risico.

Kengetal grondexploitatie
Het financiële kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (boekwaarde) is ten opzichte van de jaarlijkse baten. Een norm bepalen voor dit kengetal is lastig. De boekwaarde van de gronden in bezit zegt namelijk nog niets over de relatie tussen de vraag en aanbod van woningbouw dan wel m2-bedrijventerrein. Maatwerk is hiervoor van toepassing. Dat wil onder andere zeggen; hoeveel woningen of m2-bedrijventerrein zijn gepland, het type en op welke plek. Daarnaast is het van wezenlijk belang wat de te verwachte vraag zal zijn. Dit vergt meer onderzoek dan naar voren komt uit het genoemde kengetal. De boekwaarde van de gronden geeft wel weer of een gemeente veel middelen heeft gestopt in haar grondexploitatie. Dit geld dient namelijk ook nog terugverdiend te worden. Om vorengenoemde redenen is geen norm verbonden aan het kengetal grondexploitatie.

Belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeenten zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Een percentage van 100% wil zeggen dat we op het landelijk gemiddelde zitten.  De belastingdruk binnen de gemeente Schagen is dus hoger dan het landelijk gemiddelde.